Ο ΦΟΒΟΣ: Το έμφυτο συναίσθημα που σώζει ζωές

Ένα από τα χαρακτηριστικότερα συναισθήματα στη ζωή του ανθρώπου είναι ο φόβος.

Η ταραχή και γενικότερα η δυσάρεστη ψυχική διάθεση είναι η ανθρώπινη αντίδραση στην παρουσία ή στην αναμονή ενός κινδύνου. Η παραπάνω κατάσταση μπορεί να εξελιχθεί από μία απλή ανησυχία σε τρόμο ή ακόμα και φρίκη. Διάφορες ιδιότητες των ερεθισμάτων είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία του φόβου. Μερικές από αυτές είναι το ασυνήθιστο, το μέγεθος του ερεθίσματος, το άγνωστο, η ένταση και το ξαφνικό ερέθισμα. Η πιο συνήθεις αιτίες φόβου είναι το «άγνωστο» και το «ασυνήθιστο», όπως για παράδειγμα ένας περίπατος σε ένα άγνωστο μέρος κάτω από ανασφαλείς συνθήκες όπως το σκοτάδι. Ακόμα, σημαντικό ρόλο μπορεί να παίζει και η «ένταση» όπως και το «μέγεθος» ενός ερεθίσματος, π.χ. ένας εκκωφαντικός θόρυβος ή μία εκτυφλωτική λάμψη, καθώς επίσης και το «ξαφνικό» ερέθισμα. Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα το οποίο δεν υπάρχει στους πρώτους μήνες ζωής του ανθρώπου, κι αυτό γιατί η δραστηριότητα των μηχανισμών του φόβου προϋποθέτει μία στοιχειώδη λειτουργική πληρότητα του νευρικού συστήματος και την αντίληψη σε ανεκτά επίπεδα.

Η ύπαρξη φόβου φαίνεται πάντα από τις σωματικές και ψυχικές μεταβολές, όπως είναι η εφίδρωση, η επιβράδυνση της αναπνοής, η ωχρότητα, οι τάσεις φυγής, η ταχυπαλμία και οι σπασμοί.

Ο φόβος είναι χρήσιμος αφού μπορεί να σώσει ζωές, βοηθάει στην αποφυγή πολλών δυσάρεστων καταστάσεων και ενισχύει σε σημαντικό βαθμό την ομαλή κοινωνική ζωή. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υπάρχει διαρκεί απειλή και ακόμα περισσότερο όταν πρόκειται για την αγωγή μικρού παιδιού. Η προδιάθεση που έχει ο κάθε άνθρωπος για το φόβο αρκεί ώστε να αποκτήσει την ανάλογη συμπεριφορά στην εμφάνιση κάποιου κινδύνου. Σε περίπτωση ενίσχυσης της έμφυτης αυτής προδιάθεσης, είναι δυνατόν να παρουσιαστεί ο φόβος με τη μορφή αψιθυμίας και στην παρουσία κάποιου κινδύνου το άτομο να μην καταφέρει να λειτουργήσει αποτελεσματικά αφού η αψιθυμία θα έχει παραλύσει τους μηχανισμούς άμυνας και προσαρμογής. Άρα, είναι πρωτίστης σημασίας για την ψυχική ισορροπία του ατόμου και την ομαλή κοινωνική ζωή του ο περιορισμός αδικαιολόγητων φόβων κατά τη διάρκεια ανάπτυξής του.

Πολλοί είναι αυτοί που, λανθασμένα, έχουν ταυτίσει το φόβο με τη φοβία ώστε να θεωρούν το φόβο αρνητικό ή δυσλειτουργικό συναίσθημα. Η διαφορά ανάμεσα στον φόβο και την φοβία είναι ότι η φοβία είναι ένας επίμονος και παράλογος φόβος για ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, δραστηριότητα ή κατάσταση που έχει σαν αποτέλεσμα το άτομο να επιθυμεί καταναγκαστικά την αποφυγή αυτού που φοβάται. Όσο η συμπεριφορά αποφυγής δεν επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη ζωή ενός ατόμου, η φοβική συμπεριφορά δεν αποτελεί διαταραχή. Αν όμως η φοβία γίνει λόγος ανικανότητας του ατόμου να εκπληρώσει τις συνηθισμένες και απαραίτητες καθημερινές ασχολίες του, τότε πρόκειται για φοβική διαταραχή και το άτομο χρήζει θεραπείας.