5 Οκτωβρίου- Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών

Όταν τα παιδιά τρέμανε τον δάσκαλο.

Για πολλές δεκαετίες, οι εκπαιδευτικοί, δάσκαλοι κυρίως στα δημοτικά, ήταν αυταρχικοί, αυστηροί, με ένα βλοσυρό βλέμμα που τρυπούσε κάθε παιδική ψυχή. Το παιδί όταν έβλεπε το διαπεραστικό βλέμμα του δασκάλου, ένιωθε τρόμο, φοβούμενο ότι ήρθε η σειρά του να τιμωρηθεί, πολλές φορές χωρίς να ξέρει τον λόγο. Ο αυστηρός δάσκαλος «περιπολούσε» στην σχολική αίθουσα σαν «δεσμοφύλακας», με έναν ξύλινο χάρακα ή μια βέργα στο χέρι, έτοιμος να πατάξει κάθε τι «εγκληματικό». Γι αυτόν εγκληματικό ήταν ακόμη κι ένα λάθος βλέμμα. Η τιμωρία για έναν «παραβάτη» ήταν ένα δυνατό χτύπημα στο χέρι, με τον χάρακα ή την βέργα, ένα χτύπημα ικανό να σπάσει τα εύθραυστα δαχτυλάκια ενός μικρού παιδιού. Μια ακόμη τιμωρία ήταν τα χαστούκια, η ορθοστασία στο ένα πόδι, το κούρεμα, η διαπόμπευση του μαθητή με μια στάμπα από μελάνι στο πρόσωπο και φτύσιμο από τους συμμαθητές του. Οι μαθητές εξοικειώνονταν με την τιμωρία μέσα από την διδακτέα ύλης τους, όπου οι λέξεις που χρησιμοποιούσε ο δάσκαλος στα παραδείγματα του ήταν η ράβδος, ο μάστιξ, το ρήμα τύπτω, σε μια εποχή όπου η διδασκαλία χαρακτηρίζεται με την φράση «ὃν οὐ τύπτει λόγος, τύπτει ράβδος». Οι λόγοι για να τιμωρηθεί ο μαθητής ήταν, αν αργούσε να έρθει στο σχολείο, αν κοίταζε με τρόπο που δεν άρεσε στον, δάσκαλο, αν μιλούσε στην τάξη, αν δεν είχε διαβάσει, αν είχε κάποιο «ελάττωμα» στην εμφάνιση του, πχ δεν είχε κόψει τα νύχια του και τέλος η κομματική ταυτότητα της οικογενείας του ή χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο.

Σε μια εποχή όπου η παιδεία ήταν άγνωστη και προνόμιο για τους λίγους και «τυχερούς», οι δάσκαλοι έκαναν ό,τι νόμιζαν σωστό για να προάγουν την μάθηση στα παιδιά, χρησιμοποιώντας το ξύλο και τον φόβο, όπως διδάχθηκαν και οι ίδιοι στην μαθητική τους ζωή. Μια εποχή όπου το ξύλο ήταν το κύριο μέσον ανατροφής ενός παιδιού, διότι «αν δεν φάει ξύλο, δεν θα μάθει», πίστευαν οι γονείς, τις περισσότερες φορές άνθρωποι χωρίς μόρφωση, «αγράμματοι». Με μέσα εκφοβισμού και ξύλο πίεζαν τα παιδιά να γίνουν «γραμματισμένα». Ο δάσκαλος, ο οποίος θεωρούνταν, η επέκταση της πατρικής φιγούρας, αναλάμβανε την διαπαιδαγώγηση των παιδιών, υιοθετώντας τις σκληρές πρακτικές της εποχής. Μέσα από το ξύλο και τον εκφοβισμό απαιτούσε τον σεβασμό προς το πρόσωπο του, πιστεύοντας ότι επειδή ξέρει γράμματα είναι ανώτερος από τους άλλους. Πολλοί πολίτες, έβαζαν τον δάσκαλο σε ένα βάθρο και τον σέβονταν, διότι ήξερε περισσότερα από αυτούς. Οι δάσκαλοι όμως εκείνης της εποχής δεν γνώριζαν ότι ο σεβασμός δεν απαιτείται, αλλά κερδίζεται και ότι στο βλέμμα των παιδιών δεν υπήρχε σεβασμός, αλλά φόβος, τρόμος και μίσος. Οι δάσκαλοι της εποχής μπορεί να είχαν τελειώσει το γυμνάσιο ή το λύκειο, να ήξεραν «πέντε γράμματα παραπάνω» από τον απλό πολίτη,  μα δεν διδάχθηκαν το πιο σημαντικό τι σημαίνει διαπαιδαγώγηση, τι σημαίνει διδασκαλία. Όταν διδάσκεις, αυτό που έχεις να κάνεις είναι, να κάνεις τον μαθητή να αγαπάει το αντικείμενο της μελέτης του, και να τον εμπνέεις, όχι να μαθαίνει κάτι επειδή φοβάται.

Τα παιδιά εκείνης της εποχής έβλεπαν το σχολείο ως ένα τρομακτικό μέρος όπου τους περίμενε ο «μπαμπούλας» με κακές διαθέσεις, σαν εκείνον το μπαμπούλα που κρύβεται στο σκοτάδι και τρομάζει τα παιδιά στον ύπνο τους. Εκείνες τις μακρινές εποχές δεν υπήρχαν σχολικές υποδομές, το να διδάξει κανείς μέσα σε αντίξοες συνθήκες ήταν ένας «γολγοθάς». Πολλές φορές τα μαθήματα γινόταν μέσα στο κρύο, μέσα σε παλαιά κτίρια, ακατάλληλα για να μετατραπούν σε σχολεία. Ο δάσκαλος έπρεπε να μεριμνήσει και να δημιουργήσει ένα σχολείο στο χωριό που πήγαινε. Έτσι επιφορτιζόταν και με την διδασκαλία αλλά και με δημιουργία και λειτουργία του σχολείου. Δεχόμενος τεράστιες πιέσεις από την πολιτεία, πολλές φορές μετέφερε την πίεση και την αρνητικότητα του στα παιδιά, καμιά φορά μετατρέποντας τα σε «εξιλαστήρια θύματα». Αυτά τα παιδιά τα οποία μετατρέπονταν σε εξιλαστήρια θύματα του δασκάλου, είχαν γονείς, πατεράδες και παππούδες κυρίως που δεν ταίριαζαν τα πολιτικά τους φρονήματα με αυτά του δασκάλου. Σε μια Ελλάδα όπου οι πολίτες είχαν διαχωριστεί σε πολιτικά στρατόπεδα, και στην οποία οι πολιτικές διαμάχες χώριζαν ακόμη και οικογένειες, ο δάσκαλος δεν ήταν ποτέ αμερόληπτος απέναντι στους μαθητές του. Πάντα μεροληπτούσε υπέρ της πολιτικής παράταξης που ανήκε, και ευνοούσε τα παιδιά των οποίων οι γονείς ανήκαν στην ίδια παράταξη. Άφηνε στο περιθώριο τα παιδιά εκείνων που ανήκαν στο «αντίπαλον δέος», τα έβαζε κακούς βαθμούς, τα έβαζε τιμωρία χωρίς προφανή λόγο, και τα άφηνε στην ίδια τάξη.

Ο κάθε ένας από εκείνες τις γενιές έχει να μας πει από μια ιστορία, για έναν «κακό» δάσκαλό που είχε στο σχολείο. Μια τέτοια μου διηγήθηκε και η μητέρα μου. Βρισκόταν σε ένα χωριουδάκι της επαρχίας, τη δεκαετία του 1970. Θυμάται ότι κάθε πρωί ,ξυπνούσε με ένα κόμπο στο στομάχι, πήγαινε στο σχολείο γεμάτη με άγχος. Είτε διάβαζε, είτε όχι ο δάσκαλος της έβαζε πάντα χαμηλούς βαθμούς, διότι η μητέρα της, η γιαγιά μου δηλαδή, δεν του έφερνε κάνα πεσκέσι για να τον «καλοπιάσει», όπως οι υπόλοιπες μάνες, έφερναν στον δάσκαλο γάλα, τυρί, αυγά, αρνιά, κοτόπουλα για να έχει «στα ώπα ώπα» τα παιδιά τους. Οι παππούδες μου ήταν φτωχοί άνθρωποι, η γιαγιά δούλευε ως καθαρίστρια κι ο παππούς ανάπηρος με ένα χέρι, έφευγε μακριά ως βοσκός, τι μπορούσαν να προσφέρουν στον αδηφάγο δάσκαλο? Έτσι ο δάσκαλος υποτιμούσε την μητέρα μου και μερικά άλλα παιδιά. Η μητέρα μου ένιωθε ότι πήγαινε στα κάτεργα, γι αυτήν το σχολείο ήταν κάτι καταναγκαστικό. Οι τιμωρίες ήταν συχνές, τιμωρούσε την μητέρα μου και τις φίλες, γιατί δεν πήγαν την ώρα που έπρεπε στο σπίτι κάθε Κυριακή απόγευμα. Άφησε την μητέρα μου και άλλα τέσσερα παιδιά στην ίδια τάξη. Η δύσκολη σχολική ζωή έκανε την μητέρα μου να μισήσει τα γράμματα, και να μην θέλει να συνεχίσει τις σπουδές. Ένα πρωί έκαψε τα βιβλία τα της για να νιώσει απελευθέρωση από κάτι που την καταπίεζε. Όταν ένας δάσκαλος κάνει τα παιδιά να μισήσουν την εκπαίδευση, την εκμάθηση, τότε έχει αποτύχει ως εκπαιδευτικός.

Οι τιμωρίες στα σχολεία λογίζονται ως κακοποίηση, και όσο περνούσαν τα χρόνια σε μια κοινωνία που αλλάζει οι πρακτικές αυτές μειώνονταν, ωστόσο καταργήθηκαν δια νόμου μόλις του 1998 για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση και το 2005 για την δευτεροβάθμια. Κι ερχόμαστε στο σήμερα, σε μια εποχή όπου το τι ψηφίζεις δεν καθορίζει το ποιος είσαι, οι μαθητές πλέον απαλλαγμένοι από την κομματική ταμπέλα, έχουν το δικαίωμα να έχουν ελεύθερη πρόσβαση στην μάθηση. Η εκπαιδευτική βία δεν υπάρχει τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες χώρες, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές είναι πλέον απαλλαγμένοι από το φρόνημα «του κακού δασκάλου» επιφορτισμένοι μονάχα με τον να μεταδώσουν τις γνώσεις τους. Με πιο οργανωμένες υποδομές και την τεχνολογία ολοένα να αναπτύσσεται η εκπαίδευση γίνεται πιο εύκολη. Οι εκπαιδευτικοί πλέον χωρίζονται σε δυο «αφανείς» παρατάξεις. Σε αυτούς που απλά κάνουν την δουλειά τους, για να βγάζουν τα προς το ζην και σε αυτούς που βλέπουν το επάγγελμα τους ως λειτούργημα. Δεν τους φτάνει μόνο να μεταδώσουν την γνώση τους, αλλά και να εμπνεύσουν τους μαθητές τους. Γιατί άλλο σημαίνει παραδίδω κι άλλο μεταδίδω,  θυμάμαι όταν ήμουν στο λύκειο η καθηγήτρια των αγγλικών μας είπε «εγώ θα τα πω μια φορά, κι όποιος κατάλαβε, κατάλαβε». Δεν την ενδιέφερε αν μας μετέδιδε κάτι, σκεφτόταν «εγώ πληρώνομαι να παραδίδω μάθημα, όχι να σας το μαθαίνω κιόλας». Εγώ και τα υπόλοιπα παιδιά δεν μάθαμε ποτέ αγγλικά από αυτή την καθηγήτρια, τι σαν γνώριζε την γλώσσα δεν ήθελε μας μεταδώσει τις γνώσεις της. Εγώ προσωπικά έμαθα αγγλικά από μια καθηγήτρια στα ΙΕΚ, η οποία «ήξερε» πως να μεταδίδει της γνώσεις της, διότι ενδιαφερόταν αν αυτό που είπε το έχεις κατανοήσει πλήρως. Η Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών είναι για να μας θυμίζει το καθοριστικό ρόλο που παίζει ένας δάσκαλος στην κοινωνία, κι ότι η διδασκαλία είναι ένα λειτούργημα, κι όχι ακόμη ένα επάγγελμα.