ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (ΣΠΑΡΤΗ)

• Απέλλα

Η Απέλλα, η συνέλευση των πολιτών της Σπάρτης, των Σπαρτιατών, αποτελούσε ένα από τα βασικά όργανα της πολιτείας των Λακεδαιμονίων. Η θέσπιση του πολιτειακού οργάνου της απέλλας ανάγεται στη ρυθμιστική του γενικότερου πολιτειακού καθεστώτος της Σπάρτης μεγάλη ρήτρα του 

Λυκούργου.6 Στην απέλλα συμμετείχαν οι Σπαρτιάτες άνω των τριάντα ετών, οι οποίοι διατηρούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα, είχαν ασκηθεί στη σπαρτιατική πολεμική αγωγή και συνεισέφεραν στα κοινά συσσίτια, τα λεγόμενα «φιδίτια». Η ισότητα αυτή στην εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους προς τη σπαρτιατική πολιτεία συντέλεσε στην καθιέρωση του χαρακτηρισμού των πολιτών της Σπάρτης ως «ομοίων», Το δικαίωμα του «απελλάζειν», της συμμετοχής δηλαδή στην απέλλα, το είχαν μόνο οι Σπαρτιάτες, οι «όμοιοι-», κατά συνέπεια δεν μετείχαν οι περίοικοι και οι είλωτες.

Οι πιο ουσιαστικές δικαιοδοσίες της απέλλας, εκτός του δικαιώματος «επικρίναι» δηλαδή του δικαιώματος να κρίνει, να επιδοκιμάζει ή να αποδοκιμάζει τις προτάσεις νόμων των

βασιλέων και της γερουσίας.

• Έφοροι

Η αρχή των πέντε εφόρων της Σπάρτης, ανάγεται κατά τον Πλούταρχο, στο βασιλιά της Σπάρτης Θεόπομπο, 130 χρόνια μετά το Λυκούργο . Θεωρείται ως θεσμός μεταγενέστερος της μεγάλης ρήτρας, και σαν ψάλιον, χαλινάρι στην άκρατον και ισχυράν ολιγαρχίαν. Ο Πλούταρχος λέει ότι οι νόμοι του Λυκούργου παρέμειναν αμετάβλητοι για πεντακόσια χρόνια’ αλλά παραδέχεται ακόμη ότι έγιναν προσθήκες σ’ αυτούς, κι ότι προς το τέλος του πέμπτου αιώνα έγιναν και άλλες αλλαγές. Μάλιστα παραδέχεται ότι ενώ ο θεσμός των Εφόρων έγινε για χάρη του δήμου, τελικά με το χρόνο σφοδροτέραν ἐποίησε τήν ἀριστοκρατίαν.

Ένα από τα γνωστά χαρακτηριστικά της Σπαρτιατικής κοινωνίας ήταν το συσσίτιο. Η συμμετοχή σ’ αυτό ήταν αναγκαία προϋπόθεση για τα δικαιώματα του πολίτη και ο θεσμός έχει ονομαστεί από τους Κρήτες ανδρεία γιατί γίνοταν αφορμή για τη σύναψη φιλίας μεταξύ των ανδρών.και από τους Λακεδαιμόνιους φιδίτια επειδή συνδέονται με τη λιτότητα και τη φειδώ, τις οποίες επιδίωκε για τη χώρα του ο Λυκούργος.Ήταν ένα μέσο για να καταπολεμήσει τον ζήλον του πλούτου. Κάθε Σπαρτιάτης έφερνε στα συσσίτια προϊόντα ορισμένης ποσότητας και χρηματικό ποσό. Όταν κάποιος θυσίαζε ή κυνηγούσε έστελνε ένα μέρος απ’ αυτά στο συσσίτιο. Στα συσσίτια μπορούσαν να συχνάζουν και παιδιά και να παρακολουθούν πολιτικές συζητήσεις.Υπήρχε ορισμένος τρόπος για να γίνει κάποιος μέλος σ’ ένα συσσίτιο. Δεν είμαστε σε θέση να κρίνουμε πόσοι Σπαρτιάτες ήταν πολύ φτωχοί, ώστε να μην μπορούν να πληρώσουν τις συνδρομές και για το λόγο αυτό κάποιος να αποκλεισθεί από τα πολιτικά δικαιώματα.

Γενικά φαίνεται πιθανό ότι ο σκοπός για τον οποίο ένας Σπαρτιάτης έπρεπε να είναι μέλος συσσιτίου ήταν να βεβαιώσει με τη συμμετοχή του ότι προτάσσει το συμφέρον της πόλης του και ότι δεν επιδιώκει την ιδιώτευση και το ατομικό συμφέρον.. Να καταστήσει σίγουρο ότι θα έκανε κάθε προσπάθεια να ζήσει με τους άλλους επί ίσοις όροις και δεν θα ήταν ένας ερημίτης ή ιδιώτης.

• Ξενηλασία

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της Σπάρτης ήταν, ότι αποθαρρυνόταν η επικοινωνία με τους ξένους. Στους Σπαρτιάτες δεν επιτρεπόταν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό οὐδ’ ἀποδημεῖν και πλανᾶσθαι, ξενικά συνάγοντας ἤθη καί μιμήματα βίων ἀπαιδεύτων καί πολιτευμάτων διαφόρων. Όμως, ούτε και στους ξένους επέτρεπαν να εγκατασταθούν στη Σπάρτη, ὅπως μή διδασκάλου κακοῦ τινός ὑπάρξωσιν. Φοβούνταν μήπως η πόλη ἀναπλησθήσεται πονηρῶν ἠθῶν. Ο κύριος λόγος γι’ αυτό ήταν για να εμποδίσουν να απειλείται και να φθείρεται η λιτότητα της σπαρτιατικής ζωής από εξωτερικές επιδράσεις.

Όμοιοι

Μέλη της ανώτερης βαθμίδας στην Αρχαία Σπάρτη, ήταν οι Όμοιοι. Όμοιος σήμαινε ίσος ή ευπατρίδης. Αυτοί ήταν και οι νόμιμοι Σπαρτιάτες πολίτες που βασική υποχρεωσή τους ήταν να συμμετέχουν στα κοινά και να είναι καλοί πολεμιστές. Υποχρέωση των ομοίων ήταν να ασχολούνται μόνο με τα στρατιωτικά και να μην ασχολούνται με τίποτα άλλο. Τις άλλες εργασίες, όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, η βιοτεχνία και το εμπόριο, τις έκαναν κυρίως οι περιοίκοι. Ενώ τις βαριές εργασίες, τις έκαναν οι είλωτες. Λόγω των συνεχών συγκρούσεων και πολέμων που συμμετείχε η Σπάρτη, ο αριθμός των ομοίων, δηλαδή των Σπαρτιατών πολιτών μειωνόταν εντυπωσιακά. Το 480 π.Χ., η Σπάρτη είχε 8.000 όμοιους, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., ο αριθμός τους είχε μειωθεί σε λιγότερους από χίλιους, λόγω των συνεχών συγκρούσεων και πιθανόν της άρνησης των Σπαρτιατών να ενωθούν με τους περίοικους και τους είλωτες. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η πτώση στον αριθμό των Σπαρτιατών πολιτών, είχε ως αποτέλεσμα την αναπόφευκτη παρακμή της Σπάρτης στην εποχή του.

Περίοικοι

Οι περίοικοι ήταν μια κοινωνική ομάδα την οποία αποτελούσαν οι οικογένειες που ζούσαν με σχετική αυτονομία σε πόλεις η κώμες της ευρύτερης περιφέρειας της πόλης, χωρίς ωστόσο να διαθέτουν λόγο στο χειρισμό των κρατικών υποθέσεων. Ασχολούνταν με τις παραγωγικές δραστηριότητες με τις οποίες δεν καταπιάνονταν οι Όμοιοι, δηλαδή ασκούσαν τα επαγγέλματα του τεχνίτη, του ξυλουργού, του γεωργού, του κτηνοτρόφου και του εμπόρου. Ήταν δε οι μόνοι που είχαν την άδεια να ταξιδεύουν σε άλλες πόλεις, αν και η οικονομική τους δραστηριότητα περιοριζόταν εξαιτίας της αυστηρής σπαρτιατικής κηδεμονίας.

Είχαν το δικαίωμα να θεσπίζουν δικούς τους νόμους και να μην ακολουθούν τη σπαρτιατική νομοθεσία, η οποία όμως σε κάθε περίπτωση υπερίσχυε. Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα, ούτε συμμετείχαν στις συνελεύσεις. Κατέβαλλαν όμως φόρους και είχαν την υποχρέωση να υπηρετούν στο σπαρτιατικό στρατό  ως οπλίτες με βαρύ οπλισμό.

Είλωτες

Οι είλωτες ήταν το κατώτερο κοινωνικό στρώμα στην Αρχαία Σπάρτη. Οι είλωτες δεν ήταν οι τυπικοί δούλοι, που υπήρχαν στην υπόλοιπη Αρχαία Ελλάδα, όπως στην Αθήνα. Η μορφή της δουλείας τους δεν ήταν ιδιωτική, αλλά ανήκαν στο Σπαρτιατικό κράτος, για το οποίο και δούλευαν. Η καταγωγή των ειλώτων δεν είναι απόλυτα διευκρινισμένη. Πιστεύεται ότι ήταν απόγονοι των παλαιότερων κατοίκων της Αρχαίας Σπάρτης που υποδουλώθηκαν με την άφιξη των Δωριέων. Είναι επίσης γνωστό ότι και οι Μεσσήνιοι έγιναν είλωτες, όταν υποδουλώθηκαν από τους Σπαρτιάτες, μετά τις ήττες τους στους Μεσσηνιακούς Πολέμους. Οι Σπαρτιάτες δεν μπορούσαν να τους πουλήσουν, ούτε να τους ελευθερώσουν, ενώ αυτοί έκαναν κυρίως τις γεωργικές εργασίες στη γη των Ομοίων και έπρεπε να δίνουν μέρος της σοδειάς τους στην πολιτεία. Ζούσαν με τις οικογένειές τους και μερικές φορές ακολουθούσαν στη μάχη το Σπαρτιατικό Στρατό ως ελαφρά οπλισμένοι στρατιώτες. Διάκριση στη μάχη^[61] μπορούσε να σημάνει την απελευθέρωση του είλωτα και της οικογένειάς του. Λόγω της αριθμητικής τους υπεροχής (πιστεύεται ότι ήταν περίπου είκοσι φορές περισσότεροι από τους όμοιους), ήταν ικανοί να δημιουργούν εξεγέρσεις, πράγμα που ήταν ο παλαιός φόβος των Σπαρτιατών, που κρατούσαν πάντα μεγάλο αριθμό στρατιωτών στη Σπάρτη ώστε να καταπνίξουν τις εξεγέρσεις. Παρόλο που οΕπαμεινώνδας απελευθέρωσε τους Μεσσήνιους είλωτες με την απόσπαση της Μεσσηνίας από τη Σπάρτη, ο θεσμός των ειλώτων στη Λακωνία διατηρήθηκε μέχρι το 2ο αιώνα π.Χ.