Φόβος ένας τρομερός εχθρός

Ο τρομερός εχθρός και ο ελέφαντας. Ένα ελέφαντας του τσίρκου ήταν δεμένο από μωρό, με ένα σκοινί σε ένα μικρό παλούκι στο έδαφος. Αν και είχε την δύναμη να σπάσει το σχοινί και να δραπετεύσει, δεν το έκανε από φόβο. Φοβόταν ότι δεν θα τα καταφέρει, όπως τότε που ήταν μωρό ακόμη και με όση δύναμη είχε προσπάθησε ν απελευθερωθεί, όμως δεν τα κατάφερε, και αυτή η αποτυχία του έμεινε στο μυαλό του, κάνοντας τον απρόθυμο να ξαναπροσπαθήσει. Αυτή είναι μια πολύ διδακτική ιστορία του Χόρχε Μπουκάι, η οποία μας διδάσκει κάτι σημαντικό, ότι ο φόβος είναι ο τρομερός εχθρός όλων μας. "Είμαι ο φόβος και μπορώ να σου να σου παραλύσω το μυαλό, να σε κρατάω δέσμιο με τις αλυσίδες μου, να σε κάνω να εγκαταλείψεις τα όνειρα σου, να σου στοιχειώσω την ζωή".

Ο φόβος είναι ένα από τα 7 βασικά συναισθήματα, συνήθως δεν έρχεται μόνος του, φέρνει μαζί του και την θλίψη, την αγωνία, το άγχος, τις ενοχές και τέλος τις «κόρες» του, τις φοβίες. Ο φυσιολογικός φόβος δημιουργείται από κάποια απειλή, όταν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος, μας βοηθά να ξεφύγουμε από διάφορες επικίνδυνες καταστάσεις. Ο φόβος είναι ένας μηχανισμός προστασίας, δεν χρειάζεται συνειδητή σκέψη, είναι μια φυσιολογική αυτόματη αντίδραση του οργανισμού. Ο φυσιολογικός φόβος είναι προστατευτικός, διότι μας αποτρέπει να προβούμε σε πράξεις , οι οποίες είναι απειλητικές γι την ζωή μας. Μπορεί να ναι κι ευεργετικός, διότι θα μας ωθήσει να βρούμε λύσεις ή βοήθεια για κάτι που μας απασχολεί. Επομένως ο φυσιολογικός φόβος ενεργοποιεί το ένστικτο για να αναλάβουμε δράση, για κάποιο θέμα που μας απασχολεί ή να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από μια απειλή.

Οι παιδοψυχολόγοι μας λένε ότι ο πρώτος φόβος που βιώνουμε είναι κατά την στιγμή της γέννησης μας. Από ένα προστατευτικό περιβάλλον ερχόμαστε ξαφνικά σε έναν καινούριο άγνωστο κόσμο. Επομένως το βρέφος που κλαίει, κλαίει γιατί φοβάται, φοβάται το άγνωστο. Ίσως γι αυτό να φοβόμαστε μεγαλώνοντας το άγνωστο, διότι αυτός ο φόβος έχει καταγραφεί στο υποσυνείδητο μας. Επίσης από παιδιά μας «μαθαίνουν» να φοβόμαστε κάτι,  άρα ο φόβος αποτελεί ένα μέσο «συμμόρφωσης» για τα παιδιά. Κάποια παιδιά ίσως αναπτύξουν φοβίες στην μετέπειτα ζωή τους, από ορισμένες εκφοβιστικές πράξεις ή λόγια που μπορεί να άκουσαν από τους γονείς τους ή κάποιους άλλους στην παιδική τους ηλικία.

Τι γίνεται όταν όμως ο φόβος είναι επίμονος και διαρκής? Ο φόβος επιδρά με διαφόρους τρόπους στην ζωή μας, κατ’ αρχάς μας αποτρέπει να παίρνουμε σημαντικές αποφάσεις. Πλάθουμε διάφορα σενάρια στο μυαλό μας, υπεραναλύοντας την τροπή που θα πάρει η ζωή μας ή κάποια κατάσταση ανάλογα με την απόφαση που καλούμαστε να λάβουμε, με τελικό συμπέρασμα την άσχημη κατάληξη. Αυτός είναι ο φόβος μην πάνε όλα στραβά, ό,τι κι αν αποφασίσουμε, δηλαδή προδικάζουμε μια κατάσταση. Κάποιοι άνθρωποι συνηθίζουν να ζουν μέσα στον φόβο και τον κάνουν κομμάτι της ζωής τους, και βλέπουν τα πάντα υπό το πρίσμα του φόβου, αναγκασμένοι να υπεραναλύουν τα πάντα, αυτό όμως υπερφορτώνει το μυαλό με άχρηστες πληροφορίες και  λεπτομέρειες, που δεν είναι απαραίτητες, κουράζοντας το άτομο και πολλές φορές εξαντλώντας το ψυχικά.

Όταν ο φόβος δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας πραγματικής απειλή, τότε μιλάμε για έναν παράλογο φόβο για μια φοβία, έναν υπερβολικό φόβο που δεν βασίζεται κάπου συγκεκριμένα.  Με τον όρο φοβία περιγράφουμε την έντονη ανησυχία, άγχος κι εμμονή σε έναν «αόρατο κίνδυνο». Οι απειλές κάποιας φοβίας είναι είτε ανύπαρκτες, είτε αόριστες, ή περιστασιακές. Όταν κάποιος έχει μια φοβία, συνήθως φοβάται κάτι το «αόρατο», το ανύπαρκτο. Για παράδειγμα  κάποιος θα πει «φοβάμαι ότι θα αποτύχω», «φοβάμαι θα με εγκαταλείψει», «φοβάμαι ότι αν βγω έξω θα ρεζιλευτώ», εμπεριέχουν φόβο η φοβία, που δεν έχουν υλική ή κάποιου άλλου είδους υπόσταση, στην ουσία φοβάται το τίποτα. Οι φοβίες μπορεί να οφείλονται σε κάποια τραυματική εμπειρία, η σε άλλες αιτίες, η οποίες δεν είναι ξεκάθαρες. Όταν κάποιο άτομο περάσει μια τραυματική εμπειρία, ο φόβος και όλα τα συναισθήματα που ένιωθε τότε, αποθηκεύονται στο υποσυνείδητο του. Όταν ανακαλέσει στην μνήμη αυτή την εμπειρία. μπορεί να μην θυμάται όλες τις λεπτομέρειες, αλλά θα θα θυμάται έντονα τα συναισθήματα που ένιωσε, κυρίως ο φόβος, σαν να το ξαναζεί. Έτσι λοιπόν θα αποφεύγει κάποιες καταστάσεις και συνήθειες, όπου θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια ακόμη παρόμοια τραυματική εμπειρία, π.χ κάποιος που είχε ατύχημα μ αεροπλάνο, θα φοβάται να ταξιδέψει ξανά με αεροπλάνο.

Οι φοβίες, έχουν ψυχοσωματικές επιπτώσεις, μπορούν να προκαλέσουν ποίκιλλα προβλήματα σε έναν άνθρωπο, με κύρια τις παθήσεις στομάχου όπως το έλκος. 

Υπάρχουν τέσσερις βασικοί τύποι φοβιών

Φοβίες για τα ζώα: Σκύλους, Αράχνες, τρωκτικά

Φοβίες από το φυσικό περιβάλλον: Υψοφοβία, φοβία σκοταδιού, φοβία νερού.

Περιστασιακές: Δημιουργούνται από μια κατάσταση εκείνη την στιγμή: Κλειστοφοβία

Ιατρικές: Φοβία για το αίμα, σύριγγες, ασθένειες.

Η κοινωνική φοβία, σε μια εποχή όπου η εικόνα κάποιου μετράει πολύ, η κοινωνική φοβία είναι αρκετά συχνή. Το άτομο φοβάται την έκθεση του στο κοινό. Αγχώνεται με το τι θα πουν οι άλλοι γι αυτό, πως θα το κρίνουν, φοβάται ότι θα ρεζιλευτεί. Αυτό τον οδηγεί να αποφεύγει κοινωνικές καταστάσεις.

Αγοραφοβία: Το άτομο φοβάται να βρεθεί σε ανοιχτό και δημόσιο χώρο με πολύ κόσμο. Τον καταβάλλει το άγχος, φοβάται ότι θα εγκλωβιστεί μέσα στο πλήθος χωρίς να χει διέξοδο. Συχνά παθαίνει κρίσεις πανικού, κι αποφεύγει να βρίσκεται σε χώρους μαζικών συγκεντρώσεων. Σε πιο σοβαρές μορφές το άτομο προτιμά να κλείνεται στο σπίτι, διότι μόνο εκεί νιώθει ασφαλής.

Συμτπώματα φοβίας

Σωματικά

Άγχος,  Δυσκολία στην αναπνοή, Ταχυκαρδία ή αίσθημα παλμών, Ο πόνος ή σφίξιμο στο στήθος, Τρόμος ή τάση για εμετό, Αίσθημα ζάλης, λιποθυμία, Σφίξιμο στο στομάχι, αίσθημα κρύου ή ζέστης, μυρμήγκιασμα, εφίδρωση.

Συναισθηματικά και ψυχολογικά

Αίσθημα μεγάλου άγχους ή πανικού, έντονη ανάγκη για φυγή, φόβος της απώλειας ελέγχου Αίσθηση θανάτου, υπερβολικές αντιδράσεις, ανικανότητα για τον έλεγχο του φόβου.

Σε αυτούς τους αβέβαιους καιρούς που ζούμε πλέον, χωρίς τίποτα να είναι πλέον σταθερό και βέβαιο υπάρχει ένας φόβος, ο οποίος ριζώνει σε ολοένα και περισσότερους ανθρώπους, είναι ο φόβος για το άγνωστο και το μέλλον. Φοβόμαστε το άγνωστο γι αυτό τον ακριβώς λόγο, επειδή δεν γνωρίζουμε τις επιπτώσεις του στην ζωή μας, τις άγνωστες αλλαγές στην ζωή μας. Φοβόμαστε κάτι το οποίο δεν γνωρίζουμε, κι εφ’ όσον δεν το γνωρίζουμε κατ’ επέκταση δεν μπορούμε να το «ελέγξουμε». Ίσως θα έπρεπε αυτό το άγνωστο που έρχεται στην ζωή μας να το μαθαίνουμε βήμα βήμα, πόσο μάλλον όταν είναι κάτι αναπόφευκτο.

Ο φόβος για το μέλλον, εμπεριέχει κι ένα κομμάτι από τον φόβο για το άγνωστο, διότι το μέλλον, μας είναι άγνωστο, δεν γνωρίζουμε τις τροπές που μπορεί να φέρει η μοίρα. Αυτός που φοβάται δεν γνωρίζει τι θα του συμβεί στο μέλλον, πχ. αν θα έχει δουλειά. Αυτό τον καθιστά αμέτοχο στις χαρές της ζωής, στις καθημερινές στιγμές που μπορεί αποκτήσει με φίλους και συγγενείς. Ο φόβος για το μέλλον σε κάνει να ξεχνάς το παρόν, διότι είσαι πολύ απασχολημένος με το αύριο, που δεν έχεις χρόνο για το σήμερα, το τώρα. Χάνεις στιγμές από την ζωή σου, και τι είναι η ζωή?, όμορφες στιγμές. Ο φόβος για το μέλλον, προκαλεί άγχος και μπορεί να οδηγήσει σε αγχώδεις διαταραχές.

Έχουμε μάθει να έχουμε τα πάντα υπό έλεγχο στην ζωή μας και οτιδήποτε είναι πέρα από το έλεγχο μας, μας τρομάζει και μας δημιουργεί ανασφάλειες. Όταν ζεις με ανασφάλειες φοβάσαι και την σκιά σου, δεν εμπιστεύεσαι, καμιά φορά ακόμη και τα βήματα σου. Το άτομο που νιώθει ανασφάλειες περιορίζει τις κινήσεις του στο «γνωστικό του πεδίο», διότι πέρα από αυτό πανικοβάλλεται «δεν ξέρει τι του γίνεται», χάνει τον μπούσουλα και «βγαίνει από τα νερά του», ενώ θα έπρεπε να μάθει να «κολυμπάει».

Ένα άτομο μπορεί να έχει ορισμένους φόβους σε συνδυασμό με φοβίες, που κατακλύζουν το μυαλό του, και νιώθει ότι δεν μπορεί να τις ξεπεράσει, όπως ο ελέφαντας φοβόταν ότι δεν μπορεί να κόψει το σχοινί. Μπορείς να κόψεις το σχοινί και το πρώτο βήμα είναι η πίστη στον εαυτό σου, «ναι μπορώ να τα καταφέρω», είναι η φράση με την οποία ξεκινούν όλα. Όταν έχουμε φόβους και φοβίες δεν πρέπει να τις αντιμετωπίζουμε ως σύνολο, είναι σαν να προσπαθούμε να παλέψουμε με έναν τιτάνα ή να γκρεμίσουμε ένα τεράστιο βουνό μόνο με τα χέρια μας. Θα πρέπει να γίνεται σίγα σιγά, με μικρά βήματα, δεν χρειάζεται να ναι μεγάλα αρκεί να σε πηγαίνουν μπροστά.